پایان نامه بررسی زمین‌شناسی البرز مركزی

پایان نامه بررسی زمین‌شناسی البرز مركزی در 230 صفحه ورد قابل ویرایش 

جایگاه زمین شناسی ایران

در زمین شناسی ایران، این باور وجود دارد كه سرزمین ایران در بخش میانی كوهزاد آلپ- هیمالیا است، كه از باختر اروپا آغاز و پس از گذر از تركیه، ایران، افغانستان تا تبت و شاید تا نزدیكی های برمه و اندونزی ادامه دارد (شكل 1-1)

جایگاه زمین شناختی ویژة این كوه ها در فصل مشترك دو قارة اوراسیا و گندوانا سبب شده تا دربارة چگونگی پیدایش این نوار چین خورده دو انگارة بزرگ ناودیس تتیس و زمین ساخت ورقی مورد بحث باشد بررسی دو انگارة یاد شده و گفتمان در این زمینه می‌تواند در بیان جایگاه زمین شناسی ایران كارساز باشد.

انگارة بزرگ ناودیس تتیس: براساس این نظریه، در جایگاه كنونی كوه های آلپ- هیمالیا، بزرگ ناودیسی وجود داشته است كه از اشتقاق ابر قارة پانگه آ شكل گرفته و زادگاه نوار چین خوردة آلپ- هیمالیا است. دربارة بخش ایرانی این بزرگ ناودیس فرض بر آن است كه البرز، به دلیل داشتن سنگ های آتشفشانی فراوان، نوعی ائوژئوسینكلینال و زاگرس به دلیل نداشتن سنگ های آتشفشانی نوعی میوژئوسینكلینال است كه به وسیلة تودة مقاوم ایران مركزی از یكدیگر جدا بوده اند.

با آغاز پژوهش های زمین شناختی گسترده، این یقین به دست آمد كه انگارة بزرگ ناودیس تتیس با ویژگی های زمین شناختی ایران همخوانی و هماهنگی ندارد و ایرادات زیر بر آن وارد است:

   §سنگ های منسوب به پركامبرین ایران، با وجود دگرگونی و دگرشكلی پیشرفته، آواری های انباشته شده در حوضه های كم ژرفایند.

   §ردیف های پركامبرین پسین- تریاس میانی ایران، رسوبات كنار قاره ای هستند كه در محیط های پلاتفرمی انباشته شده اند. در ضمن، در این توالی ایست های رسوبی متعدد وجود دارد كه گاهی به بزرگی 40 و حتی 70 میلیون سال است بنابراین ویژگی های سنگی و محیط های رسوبی پركامبرین پسین- تریاس میانی ایران شباهتی به بزرگ ناودیس ندارد.

   §ردیف های تریاس بالا- ژوراسیك میانی ایران (به جز زاگرس) رسوب های زغالدارند كه در حوضه های پیش بوم باتلاقی- مردابی نزدیك به ساحل انباشته شده اند.

   §توصیف تودة میانی برای ایران مركزی پذیرفتنی نیست، چرا كه فازهای گوناگون آلپی بر این بخش اثر درخور توجه دارند و حتی در مقایسه با البرز و زاگرس پویاترند.

   §فراوانی سنگ های آتشفشانی سنوزوییك نمی تواند از ویژگی های بزرگ ناودیسی البرز باشد چرا كه از یك سو بخشی بزرگ از این سنگ ها بر محیط های رسوبی بر قاره ای گواهی می دهند و ویژگی بزرگ ناودیس ها را ندارند و از سوی دیگر، سنگ های آتشفشانی یاد شده محدود به البرز نیستند و این گونه سنگ ها را می توان در گستره هایی وسیع از ایران مركزی دید.

   §مقایسه رسوبات پالئوزوییك و مزوزوییك البرز و ایران مركزی نشان می‌دهد كه در بسیاری از زمان ها، رسوبات این دو پهنه در شرایط یكسانی انباشته شده اند و رخسارة سنگی همانند دارند. به گفتة دیگر نه ایران مركزی تودة میانی بوده و نه البرز بزرگ ناودیس.

با تكیه بر گفته های یاد شده دیده می‌شود كه تكوین حوضه های رسوبی ایران و رویدادهای زمین ساختی آن را نمی توان با ساخت های پیچیدة زمین ناودیس ها مقایسه كرد و سنجید.

انگارة زمین ساخت ورقی: وجود بعضی پوسته های اقیانوسی سبب شده است تا گروهی از زمین شناسان، جایگاه زمین شناسی ایران را در چارچوب زمین ساخت ورقی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند. به باور این زمین شناسان (اسمیت، هامیلتون، 1970، كرافورد، 1972، و ....)، در محل كنونی راندگی اصلی زاگرس اقیانوسی گسترده‌ای به نام تتیس وجود داشته كه دو قارة آفریقا- عربستان (گندوانا) و اروپا قارة اوراسیا و زاگرس لبة شمالی سپر آفریقا- عربستان هستند. سه دلیل عمدة این دیدگاه عبارتست از:

        §تفاوت رخساره های سنگی و زمین ساختی رسوبات دوران دوم و سوم زاگرس با سایر نواحی ایران.

        §وجود سنگ های افیولیتی در امتداد راندگی اصلی زاگرس.

        §وجود نوار آتشفشانی ارومیه- بزمان.

یافته های نوین زمین ساختی ایران نشان می دهند كه انگارة زمین ساخت ورقی بیانگر جایگاه واقعی زمین ساختی ایران نیست و الگوی توصیف شده به ویژه تعلق ایران مركزی و البرز به قارة اوراسیا با پاره ای از واقعیت های ملموس در ناهماهنگی است. زیرا:

   §پی سنگ پركامبرین ایران مركزی و عربستان از نظر نوع سنگ ها شرایط پیدایش و زمان سخت شدگی شباهت زیاد دارند.

   §پس از سخت شدن پی سنگ پركامبرین، از زمان پركامبرین پسین تا تریاس میانی، شرایط حاكم بر محیط های رسوبی البرز، ایران مركزی، زاگرس و عربستان همانند بوده است. همانندی رخساره های سنگی مورد سخن، ضمن نفی جدایی البرز- ایران مركزی از زاگرس- عربستان، نشان می‌دهد كه دست كم در زمان های پركامبرین پسین، كامبرین و حتی اردویسین تمام نواحی یاد شده سرزمینی یكپارچه بوده است.

اسمیت (1973)، در بازپسین انگارة زمین ساخت ورقی خود، بر این باور است كه اقیانوس تتیس در زمان پرمین شكل گرفته و همزمان با پیدایش اقیانوس هند بسته شده است. ولی، افتخار نژاد (1359) سنگ آهك های پرمین زاگرس، به ویژه افق های بوكسیتی آن را مشابه البرز، ایران مركزی و آذربایجان می داند كه نشانگر شرایط آب و هوایی یكسان در این نواحی و یكپارچگی آنهاست.

   §در انگارة زمین ساخت ورقی، كمان های ماگمایی حاصل از فرورانش باید دارای تركیب شیمیایی كلسیمی- قلیایی باشند در حالی كه، كمان ماگمایی ارومیه- بزمان، بیشتر، فرآورد تكاپوی ماگمایی از نوع قلیایی است كه یادآور كافت های درون قاره‌ای است.

-3 بررسی آب شناسی منطقه مورد مطالعه :

به طور كلی میتوان گفت كه شیب توپوگرافی در مناطق مورد مطالعه عمدتا به سمت جنوب میباشد و این شیب گاه به صورت پرتگاهی و گاه بسیاد ملایم میباشد كه این عوامل باعث ایجاد حوضه های آبریزی متفاوت میشود كه این حوضه‌ها و رودخانه‌ها و چشمه‌های مربوط به آن در هر منطقه به طور جداگانه بررسی میشود.

2-3 مسیر تهران – چالوس

1-2-3 رودخانه‌های مهم واقع در مسیر

مهمترین رودخانه دائمی این منطقه كه بر روی مسیر آن سد امیر كبیر جهت مهار آب آن بنا شده است رودخانه كرج نام دارد . كه از رودخانه های فصلی و دائمی متعددی از ارتفاعات اطراف بستر رودخانه تغذیه میشود. مانند رودهای شهرستانك و لانیز كه از ارتفاعات توچال سرچشمه میگیرند . در روستای سرك بهم میپیوندند و پس از آن به رودخانه كرج میریزند.

2-2-3 چشمه‌های معدنی واقع در مسیر:

1-2-2-3 چشمه‌های معدنی اطراف كچسر و تونل كندوان:

این چشمه در 8 كیلومتری شمال روستای گچسر در 100 متری شمال كندوان-اطراف هتل گچسر و در 200 متری غرب تونل كندوان از شكاف گچی متعلق به ائوسن نیز رخنمون دارد عامل تشكیل این چشمه‌ها گسل است . آب این چشمه‌‌ها مصرف خاصی نداشته قسمتی تبخیر و بخشی نیز وارد رودخانه میگردد . به استثناء چشمه اطراف هتل گچسر كه آب آن در ردیف آبهای كلروره ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏، سولفاتی است، بقیه چشمه های ذكر شده در ردیف آبهای سولفاتی سرد با واكنش اسیدی میباشند.

3-3مسیر تهران – آمل (هراز)

1-3-3 رودخانه‌های مهم واقع در مسیر

یكی از مهمترین رودخانه های دائمی این منطقه رودخانه آهار میباشد كه از شمال ارتفاعات توچال و جنوب ارتفاعات صندوق جال و دربند سر سرچشمه میگیرد. رودخانه‌های دائمی و فصلی متعددی از جنوب ارتفاعات شمشك و دیزین و از شرف كوه كاسونگ در حوالی فشم به هم پیوسته و رودخانه آهار را تغذیه میكنند، رودخانه آهار و رودخانه‌هایی كه از شمال آنرا تغذیه میكنند در حوالی اوشان بهم پیوسته و رودخانه جاجرود را تشكیل میدهند. این رود كه از رودهای اصلی ایران به حساب می آید ، در ابتدای مسیرش سدی تحت عنوان لتیان را پیش رو دارد كه آب تهران را از آن تامین میكنند(توضیحات بیشتر در مورد این 2 سد در مباحث آتی آمده است)

رودخانه‌های مهم دیگر این مسیر رودخانه دلیچای است كه از بهم پیوستن دو رود سه سنگ و دیو آسیاب به وجود آمده و در نزدیكی پلور با رودخانه لار كه از ارتفاعات تیز كوه – كوه سرخك كوه كبود- كوه زرشكی و… سرچشمه میگیرد، پیوند میخورد و با رودهای دیگری كه به آن میپیوندند به رودخانه هراز میرسند. بر روی رودخانه در نزدیكی پلور حوالی تیز كوه سر لار نباشد كه دارای مشكلاتی از نظر مهندسی زمین شناسی میباشد كه در مبحث بعد توضیح داده میشود.

2-3-3چشمه‌های معدنی واقع در مسیر:

1-2-3-3 چشمه البرز:

این چشمه در جنوب شرقی آبعلی پس از عبور از پل كنار جاده آبعلی – آمل قرار دارد. مظهر چشمه از شكاف سنگهای ماسه سنگی و شیلی متعلق به سازند درود (پرمین) است و عامل تشكیل آن گسل میباشد. بهره برداری از آب معدنی البرز تاریخ نسبتا طولانی دارد. در سال 1322 آب البرز به وسیله لوله به كارخانه بسته بندی آبعلی هدایت و از آنجا داخل كارخلانه شیشه پر كنی آبعلی می گردیده كه یك قسمت از آب جهت تهیه دوغ آبعلی و بخشی نیز برای آب معدنی به نام آبعلی استفاده گردیده . بعد از خراب شدن كارخانه آب معدنی در سال 1367 در حال حاضر آب معدنی البرز مصرف خاصی ندارد. آب آن تبخیر و بقیه نیز وارد رودخانه مبارك آباد میشود. آب این چشمه در ردیف آبهای معدنی بی كربنات و سولفات سدیم همراه با منیزیم و آهن سرد میباشد.

2-2-3-3-چشه آبمعدنی آبعلی :

این چشمه در شمال روستای آبعلی در فاصله 60 كیلومتری شمال شرقی تهران ، در كنار بستر رودخانه مبارك آباد از زمین خارج میشود. مظهر چشمه در گذشته چندین بار تغییر محل داده است . در اطراف چشمه رسوبات ماسه سنگی و كواتزیت متعلق به سازند لالون گسترش دارد. عامل تشكیل این چشمه در این محل گسل میباشد. كه نشان دهنده مظهر چشمه می‌باشد و در 50 متری شمال شرقی چشمه آبعلی در سال 1307 به عمق 5 متر حفر گردیده به آب رسیده و برای بهره برداری از این آب اقدام لازم به عمل آمده .