مقاله گیاهان شور

مقدمه

برخی از گیاهان بوته ای متحمل شوری ، قادرند تحت شرایط خاكهای بسیار شور نیز رشد كنند . به عنوان مثال رشد گونه های ،A.cuneata , Atriplex canes cens به ترتیب در شوری 2400 و 3000 (ms/MECE) فقط حدود 2/1 كاهش یافت .

(دریچاردسون و مك كل ، 1980) دور نمای بهره برداری از گیاهان علوفه ای بوته ای خاصی كه تحمل شوری بسیار بالایی دارند ، به منظور كشت آن ها در خاكهای شور و به عنوان ابزاری ، برای اصلاح این خاكها به شمار می روند .

تحت شرایط طبیعی ، خاكهای شور دارای پوشش گیاهی از نوع بوته های متحمل شوری هستند .اراضی شوری كه برای تولید گیاهان علوفه ای بوته ای مناسب هستند . عبارتند از : مناطق تخریب شده گیاهان نمك دوست طبیعی ، اراضی شور شده در اثر پروژه های آبیاری و مناطقی كه به دلیل تغییراتی هیدرولوژیكی دچار شوری ثانویه شده اند. مولفین و محققین بسیاری ، استفاده از گیاهان نمك دوست را ، در تولید غذا ( سامرز ، 1976) و سایر فرآورده ها ( سنگ ، 1970 : مودی ،1974) ،مورد توجه قرار داده اند .دیگر فواید رشد گیاهان مقاوم به شوری، در خاكهای شور شامل : كاهش خطر فرسایش خاك ( جونز ، a 1966) ، كنترل آلودگی (هی ونول هارد ، 1973 ) ، تثبیت شنهای روان ( لی روكس ، 1974) توسعه و بهبود زیستكاه حیات وحش (شام ساوت دینوف ، 1966) و افزایش تنوع اكولوژیكی ، در مناطق لم یزرع میشود . علاوه بر این كشت گیاهان علوفه ای در مناطق كشور ، بدون نیاز به انرژی ورودی اضافی ، مقداری غذا و علوفه تولید خواهد شد كه می تواند در سیستمهای كشاورزی و دامداری مورد استفاده قرار بگیرند .

گیاهان علوفه ای بوته ای مقاوم به شوری :

در میان گیاهان علوفه ای بوته ای ، متحملترین گروه نسبت به شوری و غرقابی علف شور ها هستند . كه در حواشی دریاچه های شور و با تلاق رشد می كند . این گیاهان ممكن است در معرض مقدار بسیار زیاد شوری ،یا آب ایستادگی قرار گیرند .

علف های شور كه شامل جنسهای Halimione ,Rhagodia ,Chenopium , Atripex هستند ، در مناطقی كه تحت شرایط غرقاب كمی هستند ، بهتر از خاكهای قلیایی رشد می كنند و توانایی رشد در خاكهای بسیار شور را نیز دارند . بسیاری از گونه های چوبی و چند ساله Atriplex . spp  دارای مسیر متابولسیم C4 هستند . علف شور ها از نظر درجه خوشخوراكی متفاوت هستند ، ولی هنگامی كه علوفه كمیاب باشد . اكثر آن ها توسط حیوانات چرا كننده مصرف می شوند . یكی از خصوصیات علف شورها رنگ خاكستری برگها به علت تشكیل غذه های نمك ، روی سطح برگ است .

عوامل موثر در استقرار گونه ها :

(الف) عوامل محیطی )

معمولاَ با حفاظت پوشش گیاهی خاكهای شور در برابر چرا ، رشد مجدد گیاهان بطور طبیعی انجام می گیرد .

كوششهای زیادی برای دست یابی به پوشش گیاهی مناسب ، از طریق كشت بذرهای گیاهان علوفه ای بوته ای مقاوم به شوری انجام شده است . در ینوساوت ولیز غربی ، برای استقرار A.vesicaria .Atriplex nummularia  وسایر گونه ها بیش از 30 سال تحقیق و مطالعه و تلاش صورت گرفته است . ( جونز ، a1966 ، بسیاری از محققین دیگر ). در طی انجام آزمایشات عوامل متعددی كه استقرار بوته ها را تحت تاثیر قرار می دهند ، شناخته شده و برای بهبود نتایج ، روشهای مختلف بذر كاری ابداع شده است . بطور كلی گیاهانی باید مورد استفاده قرار بگیرند كه به خوبی با منطقه سازگار هستند ( گوم ، 1974) مرگ قبل از بلوغ در بوته های استقرار یافته و یا از بین رفتن بعضی گونه ها به مرور زمان ، نشان دهنده سازگاری ضعیف است .

خشكی ،چرا ، وحمله حشرات علل از بین رفتن گیاه Atriplex , nummularia در بخش كولا به نیوساوت ولیز شناخته شده اند ، در حالی كه گونه A. vesicaria در همین محل به خوبی باقی مانده است . ( كانینگ هام ، 1974) در استرالیایی غربی ، بازرسی مناطق تحت آزمایش در خاكهای شور ، برای مدت 12 سال تغییر برتریهای گونه ها را در طول زمان نشان داد . گونه های Atriplex halimus  ،A.canescens   ،A.lentiformis در سالهای اول بخوبی رشد كردند ، ولی در سال نهم بمراتب ضعیفتر از گونهA.ammicola بودند .

آب مهمترین عامل استقرار گیاهان علوفه ای بوته ای مقاوم به شوری است . مقدار پراكنش فصلی برف و باران و سرنوشت آب هنگامی كه به زمین می رسد ، همه عواملی هستند كه استقرار و بقای این گیاهان را به طریق مختلف ، تحت تاثیر قرار می دهند .

ب- عوامل گیاهی

به بذر گونه های Atriplex براكته هایی چسبیده اند كه حاوی مواد ممانعت كننده از جوانه زنی هستند ، این مواد كه در آ.ب قابل حل هستند ، عمدتاَ كلرو سدیم و مواد صابونی هستند . در این گونه ها ، به بذر و پوسته های همراه آن ، میوه اطلاق می شود. در بذرهایی كه مراحل نمو آن ها بطور كامل طی نشده است ، بركته ها كامل نمیشوند .دامنه تغییرات میزان  پر شدن دانه ها بسیار وسیع است و به عنوان مثال در گونه های Atriplex  nummalaria ، بین 10 تا 84 درصد ( جونز ،1968) ، در گونه A.canescens بین 49 تا  93 درصد ( اسپر لینگ فیلد ،1974) و در A.halimus بین 5/43 تا 5/91 درصد ( كولر و همكاران ، 1958)تغییر می كند . همچنین جوانه زدن بذرهایی كه دارای باله هستند نیز ،ممكن است تا حد زیادی تغییر كند مثلاَ میزان جوانه زنی در گونه A.canescens بین 34 تا 80 درصد ( اسپرینگ فیلر ، 1964) و در بذرهای A.nummularia از 2 تا 62 درصد متغیر است ( جونز  ، 1968) میوه های A.tripLex  spp حاوی مواد ممانعت كننده محلول در آب هستند . مقدار این تركیبات در حدی است كه می تواند بر فرآیند جوانه زنی تاثیر بگذارد . یا حتی آن را متوقف كند .

درصد جوانه زنی در گونه های آتریپلكس ، در درجه حرارتهای پایین كم بود و در دامنه در درجه  حرارتهای بالاتر بطور چشمگیری افزایش داشت . همچنین بین گونه های مختلف Atriplex نیز اختلافات معنی داری ملاحظه گردید . بطوریكه درصد جوانه زنی دو گونه ، A.glauca , A.nmmularia در درجه حرارتهای بالاتر از 8-15 درجه سانتی گراد كاملاّ افزایش داشت ، ولی در گونه های  A.amnicola  , A.Lentiformis مقدار افزایش كمتر بود این دو گونه هنگام كه دما از 4 به 8 افزایش یافت ، عكس العمل خوبی داشتند و درصد جوانه زنی آن ها افزایش چشمگیری داشته است.

سیستماتیك گیاه آتریپلكس :

Kingdom : Plantae

Subkingdom : tracheobionta

Superdivision : spermatophyta (seed plant)

Division : magnoliophyta (flowering plant)

Class : magnoliopsida (dicotyledons)

Subclass: caryophyllidae

Order : caryophyllaes

Family : chenopodiaceas

Genus : atriplex (salt  bush)

آتریپلكس یا اسفناج وحشی گیاهای است از تیره اسفناجیان و از جنس آتریپلكس و دارای حدود 200 گونه متعدد و مختلف .

در چند سال اخیر چند گونه از گیاه به ایران وارد شده كه از خود سازگاری چشمگیری نشان داده اند . از آنجمله اند گونه های زیر ¹ :

At. Canescens

At. Halimus

At. Lentiformis

مورفولوژی

آتریپلكس گیاه بوته ای چوبی است كه به عنوان طرح كلی به شكل راست و مدور است ، با ساقه های سفت و شكننده . پوست نازك دارند و به صورت فشرده قرار گرفته اند و شاخسار زیادی دارند .

در بعضی گونه ها ممكن است شاخه های جانبی دارای اسپاین باشند . اگر چه آتریپلكس در شكل فیزیولوژی و دیگر ویژگی های دارای تغییر زیادی است ( گوناگونی زیادی دارد )

اكوتیپ های این گیاه در سرعت رشد ، برگ ریزی زمستانه ، مقاومت نسبت به خشكسالی و سرما و خوشخوراكی متفاوت هستند.

كمترین رنج ارتفاع این گیاه یك فوت (3/0 متر ) و بیشترین مربوط به گیاهانی نیمه چوبی در جنوب dakota است كه بیشتر از 10 فوت ( 3 متر) ارتفاع دارند .

آزمایشات عادی باغبانی اختلافات زیادی را در ارتفاع و دیگر ویژگی های گیاهی درون جمعیت این گیاه نشان داد كه اساساّ تحت تاثیر ژنتیك بودند .

رنج طول برگ ها 8/0 تا 2 اینچ (5-2 سانتیمتر ) است .

برگهای جوان با فلس پوشیده شده اند تا در مقابل از دست دادن آب محافظت شوند.  برگ های بالغ دارای كرك های بیرونی هستند كه نمك را متمركز و ترشح می كنند و در مناطق شور برگها پوشیده از یك پوسته نمكین یا شوره می شوند .

این گیاه در آب و هوای گرم همیشه سبز است ولی در آب و هوای سرد زمستان برگ ریزی دارد . ( خزان می كند)

گل های نر دارای سنبله هایی به عرض 3-2 میلی متر هستند و پانیكول گل های ماده از 2 تا 16 اینچ ( 40-5 سانتی متر ) طول دارند .

میوه ها دارای اتربكولی به طول 3/0 تا 4/0 اینچ (1-8/0 سانتی متر ) و دارای براكته هایی به طول 4/0 تا 1 اینچ ( 9 تا 25 میلی متر مربع ) هستند .

Fourwing Saltbush تنها گونه ای است كه میوه هایش به صورت ژنتیكی دارای 4 بال بزرگ هستند .

دانه ها درون اتریكول قرار دارد و در زمان پراكندگی  هم از اتریكول جدا نمی شوند .

اندازه دانه تقریباّ 2×1 میلی متر است و 17 تا 20 دانه  بر روی هر میوه قرار دارد .

سیستم ریشه ای شامل ریحه اصلی و ریشه های كوچك جانبی غذا دهنده است كه لایه های بالای خاك را اشتغال كرده اند و اگر خاك اجازه بدهد ریشه اصلی اغلب بیشتر از 20 فوت ( 6 متر ) توسعه پیدا می كند .

در بیابان های جنوبی كالیفرنیا ریشه های گیاه Fourwing  Saltbush در فاصله 40 فوت ( 12 متر ) دورتر از بوته در زیر سطح خاك دیده شد .

گلهای این گیاه به وسیله باد  گرده افشانی می كنند .

آتریپلكس زندگی طولانی دارد . كرت های دائمی درون آزمایشگاه بیابانی نزدیك Arizona و Tucson نشان داد كه بقاء و ماندكاری بوته ها تقریباَ 29 سال است و مجموعه های عكس درون پرونده های Grand Canyon نشان داد كه آتریپلكس برای بیشتر از 100 سال زنده می ماند .

معمولاَ آماس شدن جوانه ها از بهار آغاز می شود و با افزایش طول ساقه ها در اواسط تا اواخر بهار ادامه پیدا می كند و جوانه زنی دانه ها هم در همان هنگام رخ می دهد .