مقاله بیوتكنولوژی كشاورزی راهی استراتژیك برای صرفه جوئی در نهاده های كشاورزی

مقدمه

بیوتكنولوژی به عنوان تكنیكهایی كه در آن از ارگانیسمهای زنده برای ساخت یا ایجاد تغییرات در یك فرآورده استفاده می شود تعریف شده است، همچنین می توان مفاهیمی مانند افزایش محصول گیاهان و جانوران یا تولید میكروارگانیسمهایی برای كاربردهای ویژه را نیز به آن افزود. البته در این مقاله مفهوم مورد نظر تكنولوژی تغییر نقشه ژنتیكی است كه تحت عنوان مهندسی ژنتیك در كشور ما و سایر نقاط جهان شناخته شده است می باشد.

          بیوتكنولوژی از ظرفیت بالایی برای سودرسانی و اثرگذاری بر بخش كشاورزی، جنگل و پرورش آبزیان برخوردار است. تكنیهای مدرن بیوتكنولوژی دانشمندان را قادر می سازد كه ژنهای جدا شده از ارگانیسمهای زنده را به ارگانیسمهای هدف منتقل سازند و در نتیجه سرعت و دقت بیشتری را نسبت به روشهای سنتی اصلاح بذر و نهال در اختیار بشریت قرار دهند. در مقایسه با بیوتكنولوژیهای سنتی اصلاح بذر، بیوتكنولوژی موجب افزایش پایدار بهره وری و فرآوری بهینه برای تقویت بهره برداری و تنوع محصول می گردد. بیوتكنولوژی امكان تكیه كمتر كشاورزان بر مواد شیمیایی را فراهم نموده و همچنین می تواند موجب حفظ منابع ژنتیكی و مدیریت بهینه منابع طبیعی شود.

          بیوتكنولوژی همچنین باعث بروز چالشهای ویژه ای می شود. البته بروز این چالشها عمدتاً‌ مربوط به زمان، مكان و چگونگی كاربرد تكنولوژی می شود. البته به كارگیری سریع بیوتكنولوژی و      سرمایه گذاری در تحقیقات توسط بخش خصوصی در كشورهای صنعتی بیان گر این مطلب است كه در آینده راه قابلیت رقابت و مزیت نسبی كالاهای كشاورزی در بازارهای بین المللی از طریق بیوتكنولوژی میگذرد. بنابراین بیوتكنولوژی با ظرفیت های بالایی كه در اختیار كشورهای توسعه یافته قرار می دهد نقش عمده ای در توسعه كشاورزی ایفا نموده و نباید اجازه داد كه توسعه و تولید ابزارهای مربوط به بیوتكنولوژی باعث ایجاد شكاف بیشتر بین كشورهای توسعه یافته و در حال توسعه شود.

          روبرو شدن با چالشهای پیش روی بخش كشاورزی در ایران مستلزم استفاده از تكنولوژیهای موجود می باشد. پیشرفتها در بیوتكنولوژی فرصتهای تازه ای برای حل و فصل مسائل مربوط به تولید غذا و امنیت غذایی و رقابت در بازارهای بین المللی و صرفه جویی در منابع ملی و طبیعی در اختیار ایران قرار می دهد. در حال حاضر بحثهای زیادی در اطراف بیوتكنولوژی در زمینه هایی مانند مسائل اخلاقی، حفاظت از محیط زیست، سلامت غذایی و حفاظت از حقوق مالكیت معنوی در حال انجام است این مسائل نیاز به بحث و بررسی در تمام سطوح جامعه دارند. جامعه علاقمند به دانستن این مطلب است كه چرا در حالیكه روشهای سنتی اصلاح بذر برای دهه های متمادی قادر به تأمین غذای كافی بوده اند بایستی از روشهای مهندسی ژنتیك برای اصلاح بذر استفاده نمود. مردم همچنین علاقمند به دانستن این مطلبند كه چه كسانی از بیوتكنولوژی سود می برند و در صورت بكارگیری مهندسی ژنتیك چه ریسكهایی وجود خواهد داشت و چه سازمانی مسئولیت مشكلاتی كه در این زمینه بروز خواهد نمود به عهده خواهد گرفت (2002 (Khan and Shirani .

          با توجه به مطالب بالا مقاله حاضر به بررسی الگوی گسترش استفاده از بیوتكنولوژی در كشورهای مختلف جهان می پردازد در كنار این مطلب ظرفیت بیوتكنولوژی در كمك به توسعه كشاورزی و صرفه جویی در نهاده های كشاورزی مورد بررسی قرار می گیرد. در انتها در مورد  سیاستها در رابطه با موضوعات مرتبط با بیوتكنولوژی بحث و بررسی می شود، بخش نتیجه گیری به پیشنهاد سیاست های مناسب برای توسعه بیوتكنولوژی در ایران می پردازد.

توسعه جهانی محصولات ترانسژنیك

          اولین محصول با نقشه ژنی تغییر یافته كه اجازه بهره برداری تجاری از آن صادر شد گوجه فرنگی Flaver – Saver نام داشت. نقشه ژنتیكی این نوع گوجه فرنگی به نحوی تغییر یافته بود كه زمان رسیدن آن به تأخیر می افتاد و در نتیجه بو و طعم تازگی آن تا زمان رسیدن به ظرف غذا حفظ می شد. مجوز بهره برداری از این محصول در سال 1994 در ایالات متحده صادر شد این محصول یك موفقیت علمی بی نظیر ولی یك شكست تجاری كامل بود (2002 (Marra, et al, . در سال 2002 در سطح جهان 7/58 میلیون هكتار زیر كشت این محصولات بوده است، جدول 1 نشان دهنده روند افزایش سطح زیر كشت از سال 1996 تا سال 2002 می باشد.

جدول 1- سطح زیركشت محصولات ترانسژنیك جهان از سال 1996 تا سال 2002 (میلیون هكتار)

منبع: 2003 Clive James

          البته بایستی بخاطر داشت كه در افزایش سطح زیر كشت فقط منحصر به كشورهای توسعه یافته نبوده است بلكه كشورهای در حال توسعه نیز از سهم عمده ای برخوردار بوده اند (جدول 2).

جدول 2 – سطح زیر كشت محصولات با ژنهای تغییر یافته در سال 2000 و 2001 (كشورهای صنعتی و

در حال توسعه)

منبع: 2002 Clive James

همانطور كه جدول 2 نیز نشان می دهد در سال 2000، 24 درصد سطح زیركشت جهانی محصولات ترانسژنیك در كشورهای در حال توسعه قرار داشته كه این مقدار در سال 2001 به 26 درصد رسیده است. در این بین ایالات متحده (در هر دو سال 2000 و 2001) به طور مطلق و نسبی بالاترین سطح زیر كشت را به خود اختصاص داده است. پس از ایالات متحده آرژانتین (كشور در حال توسعه) سطحی معادل 10 میلیون هكتار را در سال 2000 به كشت محصولات ترانسژنیك اختصاص داده كه این مقدار در سال 2001 به 8/11 میلیون هكتار افزایش پیدا كرده است. سایر كشورهای در حال توسعه مانند چین سهم كمی را به خود اختصاص داده اند ولی در مورد چین یك مطلب جالب به نظر می رسد و آن اینكه اگر چه در مجموع فقط 5/1 میلیون هكتار از اراضی در سال 2001 تحت كشت محصولات ترانسژنیك قرار داشته است ولی بین سال 2000 و 2001 سطح زیر كشت محصولات ترانسژنیك در این كشور رشدی معادل 200 درصدی را نشان می دهد كه در مقایسه با سایر كشورها رشد بسیار بالایی است.

جدول 3- سطح زیر كشت محصولات با ژنهای تغییر یافته در كشورهای مختلف در سالهای 2000 و 2001 (میلیون هكتار)